Śledziona odpowiada m.in. za magazynowanie i oczyszczanie krwi (usuwanie z organizmu niepotrzebnych już krwinek i płytek krwi) oraz wytwarzanie przeciwciał. Nie jest niezbędna do życia, ale konieczność usunięcia organu wiąże się z upośledzeniem układu odpornościowego. Jej funkcje mogą przejąć inne narządy m.in. wątroba. Mieści się w jamie brzusznej, w lewym podżebrzu – pomiędzy 9. i 11. żebrem oraz lewą nerką i żołądkiem. W normalnych warunkach fizjologicznych ma ok. 12 cm długości, 7 cm szerokości, 4 cm grubości i waży ok. 150 g – dokładne parametry zależą od ilości zgromadzonej krwi. Wyczuwalnie powiększona śledziona ma ok. 1,5 razy większe wymiary i waży ponad 200 g. Taki stan świadczy o zwiększonej aktywności układu limfatycznego i krwionośnego. Splenomegalia zwykle wynika z innych, różnych chorób.
Powiększona śledziona to objaw, który wskazuje na inny problem zdrowotny
Najczęściej narząd wraca do pierwotnych rozmiarów wkrótce po tym, kiedy organizm upora się z zagrożeniem – samodzielnie lub z pomocą odpowiednich metod leczenia. Powiększeniu śledziony często towarzyszy hepatomegalia, czyli zwiększenie rozmiarów wątroby. Choroby, które powodują splenomegalię i hepatosplenomegalię, można podzielić na wiele kategorii. Wśród nich są takie dolegliwości, jak:
- choroby autoimmunologiczne;
- infekcje bakteryjne;
- infekcje grzybicze;
- choroby krwi;
- zaburzenia wywołujące nadciśnienie wrotne, które utrudnia krążenie krwi
- choroby nowotworowe;
- infekcje pasożytnicze;
- zakażenie pierwotniakami;
- choroby spichrzeniowe (metaboliczne);
- choroby układowe;
- infekcje wirusowe.
Co dokładnie oznacza powiększona śledziona? Na podstawie jednego objawu nie sposób stwierdzić, czy pacjent zmaga się z poważną chorobą, czy jedynie z łagodnym przeziębieniem. Podczas wizyty u lekarza rodzinnego lub specjalisty trzeba dokładnie opisać wszystkie dolegliwości oraz czas, w którym się pojawiają. Przyczyny i objawy są ze sobą ściśle powiązane.
Symptomy i oznaki powiększenia śledziony, możliwe powikłania
U zdrowego człowieka, kiedy narząd limfatyczny zachowuje standardowe rozmiary, nie da się wyczuć palcami śledziony poprzez dotyk. Splenomegalia będzie wyczuwalna po dotknięciu lewego podżebrza, w okolicach 10. żebra. Powiększona śledziona daje o sobie znać także poprzez inne objawy, takie jak:
- uczucie pełności w jamie brzusznej;
- mdłości, nudności – chęć zwymiotowania;
- wymioty, torsje;
- bóle brzucha;
- bóle pleców, które promieniują od lewego nadbrzusza;
- hepatomegalia;
- zgaga;
- zaburzenia apetytu;
- utrata masy ciała
- uczucie zmęczenia;
- duszności;
- większa podatność na infekcje.
Powiększona śledziona jest szczególnie podatna na pęknięcia. Chorzy powinni unikać sytuacji, w których może dojść do urazu jamy brzusznej czy silnego nacisku z zewnątrz – grozi to poważnym krwotokiem wewnętrznym. Pęknięcie śledziony może spowodować konieczność jej usunięcia. Taki zabieg to splenektomia. W innych przypadkach może rozwijać się zespół dużej śledziony. Takie powikłania pojawiają się także przy nadaktywności makrofagów śledzionowych. Tzw. hipersplenizm objawia się poprzez:
- leukopenię – zmniejszenie ilości białych krwinek;
- niedokrwistość;
- trombocytopenię – obniżenie liczby płytek we krwi.
Najczęstsze przyczyny powiększonej śledziony. Splenomegalia ma związek. m.in. z nowotworami, torbielami, ropieniami i chorobami zakaźnymi
Wśród zmian nowotworowych w pierwszej kolejności trzeba wymienić choroby samego narządu. Nowotwór śledziony może być zarówno pierwotny, jak i przerzutowy – aczkolwiek rak wcale nie musi obejmować tego organu, by doszło do jego znacznego powiększenia. Z systemem limfatycznym powiązane są m.in. złośliwa ziarnica czy mielofibroza. Chłoniaki, czyli nowotwory węzłów chłonnych, również powodują powiększenie śledziony.
Kolejną istotną kategorią nowotworów są choroby kości oraz szpiku, w tym:
- białaczka limfatyczna;
- białaczka ostra;
- białaczka szpikowa;
- białaczka włochatokomórkowa.
Torbiele to narośle na narządach, które mogą się tworzyć w wyniku urazów i zawałów, czyli obumarciu części organu przez zatkanie tętnicy i brak dopływu krwi. Z kolei ropienie powstają na śledzionie niezwykle rzadko, ale są groźne dla zdrowia i życia pacjenta. Ich objawy to głównie ból brzucha, gorączka oraz symptomy typowe dla zapalenia opłucnej i otrzewnej. Na liście chorób zakaźnych, za które odpowiadają bakterie, grzyby, wirusy, pierwotniaki, pasożyty oraz inne drobnoustroje, są przede wszystkim:
- bąblowica;
- borelioza;
- cytomegalia;
- dur brzuszny;
- gruźlica;
- kandydoza;
- kiła;
- malaria;
- mononukleoza zakaźna;
- różyczka;
- toksoplazmoza;
- wirusowe zapalenie wątroby;
Powiększona śledziona a choroby autoimmunologiczne, marskość wątroby i choroby spichrzeniowe
Zaburzenia układu immunologicznego sprawiają, że komórki odpornościowe atakują i niszczą tkanki własne. To poważne upośledzenie istotnych funkcji w organizmie. Zaatakowane mogą zostać inne organy i komórki ciała pacjenta – niekoniecznie to śledziona jest przedmiotem takiego szkodliwego działania. Wśród chorób autoimmunologicznych i układowych, które powodują powiększenie tego narządu limfatycznego, są m.in.:
- reumatoidalne zapalenie stawów;
- sarkoidoza;
- toczeń rumieniowaty układowy.
Marskość wątroby to jedna z wielu dolegliwości, które skutkują zaburzeniem przepływu krwi między narządami. Nadciśnienie wrotne powodują także ucisk spowodowany guzami, jamistość żył wrotnych, zakrzepy, zespół Budda, zespół Chiariego i wiele innych chorób. Powiększenie śledziony pojawia się także w przebiegu chorób metabolicznych, które powodują odkładanie się różnych substancji w narządach wewnętrznych. Do dolegliwości spichrzeniowych należą m.in.:
- amyloidoza (skrobawica) pierwotna i wtórna;
- choroba Niemanna-Picka;
- choroba Gauchera;
- mukopolisacharydoza.
Diagnostyka i leczenie powiększonej śledziony. Badania samodzielne, badania specjalistyczne
Zgrubienia w okolicach 10. żebra z lewej strony oraz uczucie ucisku pod żebrami najlepiej skonsultować z lekarzem. O dalszym postępowaniu zdecydują wyniki diagnozy. Do czasu dokładnego rozpoznania zazwyczaj należy zachować szczególną ostrożność w wykonywaniu codziennych czynności. Do pęknięcia nadmiernie powiększonej śledziony może dojść nawet podczas długotrwałego pozostawania w pozycji, która powoduje nacisk na ten organ.
Podstawą diagnostyki są badania manualne – to, ile razy swoją wielkość powiększył organ, wyklucza część chorób z listy możliwości. Dalej lekarz może zlecić takie specjalistyczne testy, jak:
- biochemia krwi;
- morfologia krwi;
- badania jamy brzusznej:
- zdjęcie rentgenowskie;
- USG;
- tomografia komputerowa.
Sposób leczenia powiększonej śledziony zależy od rzeczywistej przyczyny problemu. Skuteczne wyleczenie choroby podstawowej oraz ewentualnych komplikacji powinno przyspieszyć powrót organizmu do stanu równowagi. Czasami potrzeba jeszcze specjalnej diety i modyfikacji sposobu jedzenia. Posiłki należy spożywać spokojnie, w małych lub średnich porcjach, o odpowiednich porach. Przy stosowaniu się do zaleceń powiększona śledziona może wrócić do standardowych rozmiarów oraz wagi.
Warto od czasu do czasu samodzielnie sprawdzić stan narządu, a w razie jakichkolwiek wątpliwości czy zmian zgłosić się do lekarza na konsultacje.
